Μεταβυζαντινοί Ναοί Διδυμοτείχου
Το Διδυμότειχο, γνωστό για την πλούσια ιστορική και πολιτιστική του κληρονομιά, φιλοξενεί επίσης, αξιόλογους μεταβυζαντινούς ναούς. Μέσα από τους ναούς αυτούς, προσφέρει στους επισκέπτες την ευκαιρία να ανακαλύψουν την πλούσια θρησκευτική και καλλιτεχνική κληρονομιά της περιοχής, μεταφέροντάς τους σε μια εποχή όπου η πίστη και η τέχνη ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες.
ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ
Ο Ιερός Ενοριακός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου, στη φερώνυμη συνοικία της Παναγίας του Διδυμοτείχου είναι ο μόνος σωζόμενος σήμερα ιστορικός μεταβυζαντινός Ναός εκτός των τειχών του Κάστρου, σε θέση που κατά την παράδοση υπήρχε βυζαντινός Ναός της Αγίας Σοφίας, ή Ναός της του θεού Σοφίας. Στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν οι Χριστιανοί άρχισαν να εγκαθίστανται εκτός του Κάστρου, το 1806 κτίστηκε ο πρώτος αρχικός ναός, σήμερα σώζεται μαρμάρινη πλάκα στην Πρόθεση όπου αναγράφεται λαξευμένη χρονολογία και αφιέρωση αλλά και επιγραφή σε μαρμάρινη πλάκα εντοιχισμένη, στην δεξιά πύλη που οδηγεί από τον νάρθηκα στον κυρίως ναό. Σύντομα ο Ναός αυτός αντικαταστάθηκε με απόφαση της Δημογεροντίας από το σημερινό περικαλλές οικοδόμημα, που εγκαινιάσθηκε της 1η Μαΐου του 1843 από τον Μητροπολίτη Βησσαρίωνα όπως μαρτυρεί η κτητορική επιγραφή στο υπέρθυρο της κεντρικής εισόδου του Ναού. Τα εγκαίνια του ναού συνδέονται με την εορτή της ανακομιδής των λειψάνων του Αγίου Αθανασίου, στις 2 Μαΐου. Ο εορτασμός ταυτιζόταν με την έναρξη της θερινής περιόδου και συνιστούσε ιδιαίτερα σημαντική ημέρα για την περιοχή.
Δίπλα στο Ναό οικοδομήθηκε το έτος 1925 κομψό, διώροφο, οκταγωνικό λιθόκτιστο κωδωνοστάσιο. Ανάμεσα στο κωδωνοστάσιο και στο Πνευματικό Κέντρο, βρίσκεται μικρός χώρος που διαμορφώθηκε προ ετών σε Προσκυνητάρι, αφιερωμένο στον τοπικό μας άγιο Ιωάννη Γ΄ Δούκα Βατάτζη τον Ελεήμονα και Ιαματικό. Στον αύλειο χώρο του Ιερού Ναού λειτουργούσε από το έτος 1840 περίπου, στη θέση παλαιού κτίσματος η Αστική Ελληνική ή Αλληλοδιδακτική Σχολή Διδυμοτείχου, του οποίου σήμερα σώζονται μόνο τα θεμέλια. Πατριαρχικό έγγραφο του 1824, με ημερομηνία 8 Μαΐου, αναφέρει ότι λειτουργούν με την στήριξη των ναών Αγίου Αθανασίου και Κοιμήσεως της Θεοτόκου σχολεία. Το 1878 οι Ρώσοι επιτάσσουν τα σχολεία για τις στρατιωτικές ανάγκες, χρησιμοποιούν το κτίσμα ως Διοικητήριο και από απροσεξία των Ρώσων στρατιωτών πυρπολείται. Το παρακείμενο σωζόμενο σήμερα, λιθόκτιστο παλαιό κηροπλαστείο με την εύρυθμη τοξωτή πρόσοψη, στέγασε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, εκτός των τειχών εκπαιδευτήρια της πόλης. Σήμερα το κτήριο αυτό, λειτουργεί ως Ενοριακό Πνευματικό Κέντρο και στεγάζει τις κοινωνικές δραστηριότητες της Ιεράς Μητροπόλεως και την «Τράπεζα Αγάπης», όπου καθημερινά προσφέρονται δεκάδες μερίδες φαγητού, που παρασκευάζουν εθελόντριες κυρίες από τις ενορίες της πόλης μας και στη συνέχεια διανέμονται σε απόρους και μοναχικούς συνανθρώπους μας.
ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ
Ο ναός του Αγίου Αθανασίου βρίσκεται μέσα στο κάστρο, δίπλα στο μητροπολιτικό μέγαρο και σε απόσταση μόλις 10 μ. από το βυζαντινό τείχος, στη θέση βυζαντινού ναού. Ο σημερινός ναός κτίστηκε το 1834. Στο πάνω μέρος της εισόδου βρίσκεται ελλειψοειδής μαρμάρινη επιγραφή, η οποία φέρει στο κέντρο δικέφαλο αετό με κορώνα και σταυρό. Άλλες τρεις πλάκες με χρονολογίες 1834 και 1837 είναι εντοιχισμένες στην ανατολική πλευρά του ναού. Επάνω από την κεντρική θύρα που οδηγεί στον κυρίως ναό υπάρχει εγχάρακτη επιγραφή όπου αναφέρει ότι ο ναός ανακαινίστηκε στις 2 Μαΐου 1834, ημέρα γιορτής του Αγίου. Το θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι τριζωνικό, χωρισμένο από πεσσίσκους σε 15 διάχωρα, σε τρία από τα οποία ανοίγονται οι θύρες του ιερού. Στη μεσαία ζώνη του Τέμπλου έχουμε τις δεσποτικές εικόνες και στην ανώτερη 27 μικρές εικόνες με παραστάσεις από το Δωδεκάορτο, αγίους κτλ..
Το κατώτερο τμήμα του τέμπλου κοσμούν ωραίοι πίνακες αποδιδόμενοι με γκριζοχρωμίες οι οποίοι απεικονίζουν φανταστικά ή πραγματικά τοπία , κτίσματα και πόλεις, πύργους, μοναστήρια και μέγαρα σε παραστάσεις παρόμοιες με εκείνες που συναντώνται σε κοσμικές τοιχογραφίες αρχοντικών της εποχής. Η δεσποτική εικόνα του αγίου του ναού, παρότι φέρει ημερομηνία επαργύρωσης 1842, είναι κατά πολύ παλαιότερη και αυτό αποδεικνύεται από την εξαιρετική απόδοση του προσώπου. Η παλαιότητα της εικόνας άλλωστε αιτιολογεί την ύπαρξη άλλων δύο δεσποτικών εικόνων του αγίου, η δεύτερη από τις οποίες είναι του Νικολάου Ανδριανουπολίτη και βρίσκεται σήμερα στο νάρθηκα. Τρίτη, επίσης θαυμάσια εικόνα του αγίου με σκηνές από το βίο του, είναι αναρτημένη επάνω από την κεντρική είσοδο προς τον κυρίως ναό. Στα βόρεια του νάρθηκα υπήρχε ημιυπόγειο οστεοφυλάκιο ή κοιμητήριο το οποίο περιέπεσε σε αχρηστία στις αρχές του 20ο αιώνα. Εδώ μεταφερόταν τα οστά των παλαιών ταφών των μητροπολιτών.
Κείμενο: “Διδυμότειχο, μια άγνωστη πρωτεύουσα”, Αθανάσιος Ι. Γουρίδης, 2008
ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ Ι.Ν. ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ
Μεταβυζαντινός ναός που ανάγεται στα 1846. Ο ναός είναι κτισμένος ακριβώς επάνω τις Καλέπορτες της Αγοράς, σε απόσταση 80 περίπου μέτρων από αυτές. Είναι τρίκλιτος με διπλή κιονοστοιχία από λίθινους κίονες, οι οποίοι φέρνουν την βαριά ανωδομή. Η θέση του κτιρίου στην διάταξη του βυζαντινού οικισμού του κάστρου, η καταγραφή ενός σημαντικού πλούτου ιερών σκευών που προϋπήρχαν στο ναό, αλλά και το πλήθος των παραδόσεων που σχετίζονται με τη θαυματουργή δράση του Χριστού του κάστρου, ενισχύουν την παραδοχή περί ύπαρξης στη θέση σημαντικού λατρευτικού τόπου. Το καμπαναριό του ναού είναι χτισμένο επάνω στο γειτονικό βυζαντινό πύργο. Ανεγέρθηκε το 1873 και ανακατασκευάστηκε 1899. Μέσα στο ναό βρίσκονται δύο εικόνες, κειμήλια μοναδικής σημασίας: η πρώτη, έργο υψηλότατης τέχνης, είναι μια βυζαντινή λιτανευτική αμφίγραπτη εικόνα.
Στη μια της όψη απεικονίζεται η Βρεφοκρατούσα Θεοτόκος, όπου στα δεξιά της και χαμηλά με μικρά ερυθρά γράμματα διαβάζουμε “Η ΔημοτυχΗΤΗσσα”. Στην άλλη όψη απεικονίζεται η Σταύρωση, όπου ο Ιησούς, ο Ιωάννης και η Θεοτόκος αποδίδονται λιτά, με συγκρατημένη έκφραση και βαθιά εσωτερική θλίψη. Η δεύτερη εικόνα είναι η δεσποτική του Σωτήρα Χριστού για την οποία η παράδοση λέει ότι ιστορήθηκε από τον Ευαγγελιστή Λουκά. Δυστυχώς έχει καλυφθεί σχεδόν ολόκληρη από αργυρή επένδυση. Οι δύο εικόνες θεωρούνται θαυματουργές. Κατά την περίοδο της Πεντηκοστής, άλλα και τις άλλες γιορτές του Κυρίου, συνέρρεαν πιστοί και πάσχοντες απ’ όλα τα μέρη της Θράκης για προσκύνημα. Τα θαύματα που αποδίδονταν στον Χριστό του Διδυμοτείχου ήταν πολλά και η φήμη του μεγάλη σε ολόκληρη τη Θράκη. Ο ναός είναι συνδεδεμένος με την μεγάλη γιορτή της Πεντηκοστής, το Καλέ-Παναΐρ, την μεγαλύτερη γιορτή της πόλης, η οποία επικεντρωνόταν γύρω από τη λιτανεία της εικόνας του Χριστού.
Κείμενο: “Διδυμότειχο, μια άγνωστη πρωτεύουσα”, Αθανάσιος Ι. Γουρίδης, 2008
Ι. Ν. ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Ι.Ν. ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡIΣΤΟΥ